Klasik Türk Edebiyatında Cercîs ve Bir Mecmuada Tespit Edilen Kıssası: Hikâye-i Cercîs Hakîm
(Cercis in Classical Turkish Literature and A Parable Found in A Journal: A Story of Cercis the Sage
)
|
Yazar
|
:
Lokman Taşkesenlioğlu
|
|
|
Türü |
:
|
|
Baskı Yılı |
:
2022
|
|
Sayı |
:
28
|
|
Sayfa |
:
617-648
|
Özet
Klasik Türk edebiyatı Kur’ân-ı Kerîm ve hadisler gibi dinî
metinler başta olmak üzere, tarihi ve felsefi içerikli
kaynaklardan, tıp ve astronomi gibi pozitif bilimlerden; özellikle
Fars, Hint, Arap gibi eski kültürlere ait mitoloji ve anlatılardan
çokça beslenmiş; bu tür kaynaklardan anlam zenginliği
çerçevesinde istifade etmiştir. Bu minvalde kadim dinî
metinlerden de yararlanılmış, dinî ve efsanevi kişilikleri iç içe
geçmiş pek çok şahsiyete eserlerde yer verilmiştir. Bu dinîefsanevi
kahramanlardan biri de Cercîs’tir.
Hakkında Kur’ân-ı Kerîm ve sahih hadis kaynaklarında bilgi
bulunmayan Cercîs, daha çok efsanevi metinlerde salih bir kul
veya peygamber olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle çektiği
işkencelere rağmen Allah yolundan dönmemesi ve defalarca
öldürülmesine karşın Allah’ın inayetiyle yeniden dirilmesi
Cercîs kıssasının dikkat çeken hususlarıdır.
Din veya aşkı için ölmesi yönüyle hem dinî-tasavvufi hem de
mecazi aşk muhtevasına son derece uygun bir kişilik olmasına
rağmen efsanevi tarafı nedeniyle ismine klasik metinlerde çok
fazla yer verilmemiştir. Bununla birlikte Yunus Emre, Âşık
Paşa, Ahmedî, Zâtî, Nâilî gibi büyük şairler tarafından ele
alındığı; klasik dönem metinlerinde hem ilahi hem de mecazi
aşkta aşk yolunda ölen fakat tekrar dirilen bir sembol olarak
kullanıldığı hatta nesir şeklinde kıssalarının vücuda getirildiği
söylenebilir.
Bu çalışmada Cercîs’in efsanevi kişiliğine kısaca değinilmiş,
klasik Türk edebiyatındaki yeri üzerinde durulmuştur. Ayrıca
Milli Kütüphanede kayıtlı bir yazmada tespit edilen ve Cercîs’in
efsanevi hayatının anlatıldığı bir kıssa detaylı bir şekilde ele alınmış, metin içerik olarak tahlil edildikten sonra çeviri yazı ile
Latin harflerine aktarılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Cercîs, kıssa, dinî-efsanevi metinler, nesir.
Abstract
Classical Turkish literature has been greatly nourished
by and gained a richness of meaning from historical and
philosophical sources, especially religious texts such as the
Qur’an and hadiths, positive sciences such as medicine and
astronomy, mythology and narratives of ancient cultures
such as Persian, Indian and Arab cultures. Ancient
religious texts were also used in this way, many
personalities whose religious and mythical aspects are
intertwined have been included in the works. One of the
religious and legendary heroes mentioned is Cercîs.
Cercis, about whom there is no information in the
sources of the Qur'an and reliable hadith, appears as a
righteous servant or prophet mainly in legendary texts. In
particular, the fact that he did not return from the path of
Allah despite the tortures he suffered and that he was killed
many times, but was resurrected by the grace of Allah are
the highlights of the Cercis story.
Although he was a person who was extremely suitable
for both religious-Sufi and metaphorical love content in
terms of religion or dying for his love, his name was not
given much space in classical texts because of his legendary
side. However, it can be said that it was covered by great
poets such as Yunus Emre, Aşık Pasha, Ahmadi, Zati,
Naili; in classical period texts, it was used as a symbol that
died on the path of love in both divine and metaphorical
love, but was resurrected, and even in prose, its stories
were brought to the body. In this study, the legendary personality of Cercis was
briefly mentioned and his place in classical Turkish
literature was emphasized. In addition, a story that was
found in a manuscript registered in the National Library
and told about the legendary life of Cercis was discussed in
detail, and after the text was analyzed as content, the
translation was transferred to Latin letters by writing.
Keywords
Cercîs, parable, religious and legendary texts, prose.