Summary
Züleyhâ’nın Sarayı: Yûsuf ile Züleyhâ Mesnevilerindeki Yedi Odalı Sarayın Kökeni Üzerine
Klasik Osmanlı edebiyatı dâhilinde yazılmış Yûsuf ile
Züleyhâ mesnevilerindeki Züleyhâ’nın yaptırdığı saray,
karakterlerin değişimi ve dönüşümü ile hikâyenin seyri
açısından önemli bir dönüm noktasıdır. Bu saray şimdiye kadar
yapılan çalışmalarda ayrıntılarıyla incelenmemiş, şairlerin bu
saraya dair benzetmeleri üzerinde kısaca durulmuştur. Bu
makalede Züleyhâ’nın sarayının on üçüncü yüzyıl ile on
sekizinci yüzyıl arasında yazılmış Yûsuf ile Züleyhâ
mesnevilerinde şairler tarafından ne şekilde tasvir edildiği
ayrıntılarıyla incelenmiş ve sarayla bağlantılı olarak yer verilen
motiflerin mitolojik kökenleri araştırılmıştır. Sarayın yüzyıllar
içerisinde mesnevilerde nasıl bir dönüşüme uğradığı, bu
dönüşüme vesile olan unsurların neler olduğu araştırılmış ve
şairlerin bu motiflere yer verme nedenleri sorgulanmıştır. On
üçüncü ve on dördüncü yüzyıllarda yazılan mesnevilerde
şairlerin ağırlıklı olarak cennet tasavvuruna ve saraydaki
mitolojik özellikler gösteren kozmik ağaca odaklandıkları
görülür. Bununla birlikte saray tasviri on beşinci yüzyıldan
sonra değişime uğrayarak felek tasavvuru üzerinden ele alınır.
Ancak bu tasavvurun yanında tüm mesnevilerde ortak olarak
bulunan benzer motiflere yer verilmeye devam edilir. Bu
değişimde Hz. Yûsuf’un mitolojik özelliklere büründürülmüş,
bitki ve güneş tanrılarıyla örtüşen kimliği önemli bir etkendir.
Ayrıca Züleyhâ’nın kimliği de Tevrat anlatısına kadar geri
giden ve Tevrat’ta Hz. Yûsuf’un eşi olduğu söylenen Asenat
adlı kadınla bağlantılı olmalıdır. Apokrif Yahudi metinlerinde
çeşitlenen Asenat’a dair anlatı ve bu anlatılardaki Asenat’ın
kulesi, muhtemelen Züleyhâ’nın sarayına dair ayrıntıların
çeşitlendirilmesinde etkili olmuştur.
Keywords
Yûsuf, Züleyhâ, Züleyhâ’nın Sarayı, Kozmik Ağaç, Tevrat, Mitoloji.