Summary
Cemşîd ü Hurşîd Mesnevisindeki Epizot ve Motiflerin Türk Halk Hikâyeleri ve Masallarıyla Mukayesesi
Sözlü anlatım yoluyla günümüze ulaşan halk hikâyeleri ve
masallar, halk muhayyilesinde sentezlenen birçok kültürel
unsuru ihtiva eder. Bu kültürel unsurların, yalnızca halk
edebiyatı metinlerinde değil; klasik ve modern Türk edebiyatı
ürünlerinde de izlerini takip etmek mümkündür. Her edebi
gelenekte, önceki anlatılarla taşınan kültür birikimi, sosyal
inanç sistemi ve yaşam tarzı sanatçı tarafından özümsenip
onun kendine has perspektifi ile yansıtılır. Özellikle klasik Türk
edebiyatının tahkiye esasına dayalı nazım biçimlerinden olan
mesnevilerde kadim anlatıların; inanışlar, mitler ve efsaneler
gibi kültürel miras ögelerinin etkileri yoğun biçimde
hissedilmektedir. Bu durum şairlerimizin mesnevî formunu
İran edebiyatı aracılığıyla tanıyıp kullanırken anlatılarını kendi
kültürleri ile özdeşleştirmeyi de başardıklarının bir
göstergesidir.
Ahmedî’nin 4798 beyitlik Cemşîd ü Hurşîd mesnevisi,
edebiyatımızda tahkiye tekniği bakımından önemli bir yere
sahiptir. Telif bir eser olan bu mesnevinin epizot ve motifleri
açısından ele alınıp Türk masalları ve halk hikâyeleri gibi
geleneksel anlatı türleri ile benzerlik ve farklılıklarının tespiti
çalışmamızın konusunu oluşturmaktadır. Bu makalede Türk
kültürüne ait birçok halk hikâyesi ve masal incelenerek Cemşîd
ü Hurşîd’deki biçim ve işlev yönüyle tekrar eden epizot ve
motifler bağlamında Dede Korkut Hikâyeleri, Elif ile Mahmut,
Tahir ile Zühre, Raznihan ile Mahfiruze, Ferhad ile Şirin gibi
halk hikâyelerinden ve Güneş Kızı, Kırk Oğlan, Altın Araba adlı masallardan örneklere yer verilmiştir. Ayrıca; metinler
arasındaki bağıntıları ortaya çıkarmak için mesnevinin olay
akışı içindeki anlatımlar, zikredilen bu halk anlatı türleri ile
özellikle kurgu dünyası, olağanüstülükler ve yapısal unsurlar
noktasında ihtiva ettiği benzerlikler üzerinden değerlendirmeye
tabi tutulmuştur.
Keywords
Cemşid ü Hurşîd, masal, halk hikâyesi, mesnevi, epizot, motif.