Summary
Klasik Türk Şiirinde Bir Sebk-i Hindî Tabiri: Gül-be-Çeşm
Klasik Türk şiirini daha iyi anlamada sözlük ve şerhlerin
önemli bir yeri vardır. Şiirin yazıldığı dönemde yaşamış
müelliflerin bu tür eserleri, o şiiri anlamada birinci derece
kaynak konumundadır. Özellikle Hint üslubuna ait beyitleri
anlamak için dönem sözlükleri ve şerhlerini ayrıntılı biçimde
incelemek gerekir. Çünkü Hint üslubuyla anlaşılmazlığı
hedefleyen şairler, manayı gizlemek için alışılmadık kelimeler
kullanır. Bu amaçla çeşitli kelimeleri bir araya getirip yeni
yapılar elde eder. Sebk-i Hindî (Hint üslubu) bu tip birçok
kelimeye ev sahipliği yapmıştır.
Bu tür yapılardan biri de “gül-be-çeşm” tabiridir. Farsça
“gül” ve “çeşm (göz)” kelimelerinin yan yana gelmesiyle ortaya
çıkan bu tabir, şairler tarafından “gözde oluşan aklık, körlük,
gözdeki benek” manalarıyla kullanılmıştır. Yapıdaki kelimelerin
asıl manasına tamamen zıt bu anlam, acı ve karamsarlığı öne
çıkarmak isteyen şairler tarafından tercih edilmiştir.
Bu makalede “gül” ve “çeşm” kelimelerinden elde edilmiş bu
tabirin anlam dünyası incelenip Türk ve Fars şiirinden örnekler
verilmiş, böylece bu tabirin tarihî gelişimi ortaya konmuştur.
Keywords
Klasik Türk Şiiri, sözlük, şerh, Hint üslubu, tabir.