Summary
Arzuhâli Edebî Bahçeye Gizlemek: Nâbî’nin Gülşen-i Devlet’i Üzerine
Hikemî üslubun Türk edebiyatındaki en önemli temsilcisi
olan Nâbî, XVII. yüzyılda yaşamıştır. Divan, Farsça Divançe,
Fetihnâme-i Kamaniçe, Hayriyye, Hayrâbâd, Münşe’ât,
Sûrnâme, Tercüme-i Hadîs-i Erba’în, Tuhfetü’l-Harameyn ve
Zeyl-i Siyer-i Veysî adlı eserleri olan usta şair, hem yaşadığı
yüzyılda hem de sonrasında birçok divan şairini etkilemiştir. Bu
etkilenme sadece hikemî üslup yönüyle değil eserleri vasıtasıyla
da olmuştur. Bu makalede şairin, akademik çalışmalarda
ayrıntılı incelenmeyen ve Türkçe Divan’ı içinde yer alan
Mesnevî El-Müsemmâ Bi-Gülşen-i Devlet Bâ-Istılâh-ı Dîvân-ı
Hümâyun adlı 182 beyitten oluşmuş manzum arzuhâli
incelenmiştir. Klasik Türk edebiyatı terimi olarak arzuhâl;
şairin bir devlet adamına maddi ve manevi durumu arz ettiği,
taleplerini sıraladığı ve şikâyetlerini dile getirdiği manzume
olarak tanımlanmıştır. Klasik Türk şiirinde mesnevi nazım
şekliyle yazılmış 59 arzuhâl tespit edilmiştir. Bunların 13’ü,
üçü Nâbî’nin olmak üzere, XVII. yüzyılda yazılmıştır.
Makalenin konusu olan şairin üçüncü arzuhâli, kısa adıyla
Gülşen-i Devlet, arzuhâller içinde hem tertip özellikleri hem de
başlığında da belirtildiği üzere Dîvân-ı Hümâyun ıstılahlarının
edebî bahçe tasavvuru içinde kullanılması bakımından
orijinallik gösterir. Makalenin girişinde, tarihî ve edebî
bağlamıyla arzuhâle değinilmiş, Nâbî’nin ilk iki arzuhâli
üzerinde durulmuştur. Devamında Gülşen-i Devlet’in şekil
özellikleri incelenmiş ve nasıl kurgulandığı açıklanmıştır.
Sonrasında Mesnevi’de adı geçen Dîvân-ı Hümâyun ıstılahları
hakkında alfabetik sıralama ile bilgiler verilerek beyitlerde
unsurların nasıl kullanıldığı açıklanmıştır.
Keywords
Nâbî, Gülşen-i Devlet, arzuhâl, Dîvân-ı Hümâyûn, bahçe kültürü.