“Sözden artuk nesne yokdur yâdigâr”: Şair ve Haminin Motivasyonu
(“Sözden artuk nesne yokdur yâdigâr”: The Motivation of Poet and Patron
)
|
Yazar
|
:
Nazım Taşan
|
|
|
Türü |
:
|
|
Baskı Yılı |
:
15
|
|
Sayı |
:
30
|
|
Sayfa |
:
486-498
|
Özet
Mesnevi şairleri, eser kaleme alma nedenlerini, genel itibarla sebeb-i telif bölümünde belirtmiştir. Uhrevi beklenti içinde olan şairler, Hak rızasını kazanma, ümmete faydalı olma ve dini öğretme amacıyla eser kaleme alırken dünyevi gaye güden şairler, mansıp umma, nimete kavuşma, şöhret bulma gibi nedenlerle telife yönelmişlerdir. Şairler ayrıca sanat yapma, sanatlı söz söyleme çabası içinde olmuş, telifleriyle hüner göstermeyi istemişlerdir. Sebeb-i teliflerden anlaşıldığına göre eser üretiminde çeşitli saiklerin öne çıktığı görülür. Bu çeşitliliğe rağmen, şairlerin dünyada bir iz bırakmak amacıyla eser kaleme almaları, ortak bir tema olarak dikkat çeker. Ölüm düşüncesiyle yüzleşen şair, dünyanın geçiciliği karşısında bir çıkar yol olarak ardında yadigâr bırakma iştiyakı duymuş, kendisi öldükten sonra sözlerinin okunmasını ve adının anılmasını arzu etmiştir. Şairin hoş seda bırakma düşüncesi onu harekete geçiren, telife hız kazandıran başat unsurlardan olmuştur. Aynı muharrikin şair için olduğu kadar hami için de geçerli olduğu yine mesnevilerde söz konusu edilir. Yazılan eser sayesinde, iyilikle anılacağını düşünen padişahlar, şairleri desteklemişler ve güzel sözle birlikte adlarını yaşatmak istemişlerdir. Makalede, şairin telif yapma ve haminin şairi destekleme nedeni olarak eseri bir yadigâr addetmeleri mevzusu, Anadolu sahasında kaleme alınan Türkçe mesnevilerin kurucu eserleri örnekliğinde ele alınmıştır. Ayrıca esere yüklenen bu anlamın etkenleri üzerinde durulmuş; şair ve haminin, edebi eseri neden bir nişan yahut anıt gibi gördüğü sorusuna mesnevilerden hareketle cevap aranmış, dini literatürün ve eserin tarihi vesika olma hususunun bu soru ile ilgisine dikkat çekilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Mesnevi, Sebeb-i Telif, Hami, İz Bırakma, Yadigâr.
Abstract
Mathnavî poets explain their reasons for writing in a section called "sabab-i ta’lîf". This section usually appears at the beginning of the work. After sections like tawhîd, munâcât, and na`at, poets explain why they wrote the work. It's known that each work has different reasons for being written. Some poets wrote to please Allah and benefit people, while others wrote for fame and economic gain. Sufi poets were more motivated by spiritual expectations. Despite all this diversity, every poet wants to be remembered for his work. Poets aimed to write a beautiful book that would be read by others after they died. They saw their work as a legacy. Poets want to leave a mark that will remind them. When sabab-i ta’lîfs of mathnavîs are examined, it is seen that this idea is common to every mathnavî. At the same time, it was seen that the patrons considered mathnavî as a legacy. The sultans supported the poets in writing works. Because they thought that the work would be a legacy for them as well. This article focuses on the causes of the first Turkish mathnavîs written in Anatolia. Gulshahrî's Mantiqu't-tayr, `Âshiq Pasha's Gharib-nâma, Ahmadî's Iskandar-nâma and Camshîd u Khurshîd, Mas`ûd b. Ahmad's Suhayl u Nawbahâr, Shayhoglu Mustafa's Khurshîd-nâma, Shayhî’s Khusrav u Shîrîn, Fakhrî's Khusrav u Shîrîn, Tutmaci's Gul u Khusrav, Mohammad's `Ishq-nâma and Ahmad-i Dâ`î's Chang-nâma were examined. The motivation of the poet and the patron has been handled with the examples taken from these mathnavîs.
Keywords
Mathnavi, Sabab-i Ta’lif, Poet, Patron, Legacy.