Münazara Türünde Arz ve Semânın Anlatımına Dair İki Örnek: Lâmi’i Çelebi’nin Yer ile Gök’ü İle Şemseddîn Sivâsî’nin Âsumân u Zemîn’i
(Two Examples of the Expression of Earth and Sky in the Type of Debate: Lâmi'i Çelebi's Yer ile Gök and Şemseddîn Sivâsî's Asumân-ı Zemîn
)
|
Yazar
|
:
Necmiye ÖZBEK ARSLAN
|
|
|
Türü |
:
|
|
Baskı Yılı |
:
15
|
|
Sayı |
:
30
|
|
Sayfa |
:
405-417
|
Özet
Eski sözlüklerde arz, “semânın mukabili olan cisim” veya “insanların üzerinde bulunduğu yer” şeklinde açıklanır. Semâ ise “yükseklik” anlamında bir isim olup “gök, bulut, yüksekte olan her şey, evin tavanı, yağmur, atın sırtı” gibi mânâlara gelir. Ancak daha çok “gökyüzü” anlamıyla varlık ve kâinat tasavvurunun bir parçası olarak kullanılan semânın biri fizikî, birisi metafizik iki mânâsı üzerinde durulur.
Münazaralarda şâirler bazen didaktik bir mahiyette yer ile gök unsurunu ele alıp dinî-ahlaki öğretilerle ve tasavvufî söylemlerle açıklamaya çalışırken, bazen de yaratılıştaki mucizeyi oldukça sanatlı ifadelerle tasvir edip mecazi ifadeleri, edebî sanatları temele alarak sadece tabiatın güzelliğine vurgu yapmaya çalışmışlardır. İster didaktik ister dinî-tasavvufî isterse edebî kaygı içinde yazılmış olsun münazaralarda yer ile gök arasında tasavvurî bir çekişme söz konusu olmuştur ve yer ile göğün üstünlüklerini birbirlerine kabul ettirme çabasında olduğu betimlenmeye çalışılmıştır.
Bu çalışmanın konusunu oluşturan arz ve semâ kavramlarını konu alan şâirlerden ilki 16. yüzyılın ünlü şâiri Bursalı Lâmi’î Çelebi’dir. Lâmi’î Çelebi, Gûy u Çevgân isimli mesnevisinin başında sebeb-i telif bölümünde yazdığı 106 beyitlik yer ile gök münazarasında yerin ve göğün ağzından hem yeryüzünün hem de gökyüzünün üstünlüklerini anlatarak yaratılışlarındaki güzellikleri sanatlı ifadelerle methetme yolunu seçmiştir. Arz ve semâ konusunda münazara yazan şâirlerden bir diğeri 16. yüzyılın dinî-tasavvufî sahasında ün kazanmış Halveti şâirlerinden Şemseddin-i Sivâsî’dir. Şâir, Mevlid isimli eserinin içinde “Hikâyet-i dîger fî fazli’n-Nebî” başlığının hemen altında ilk 50 beyitte yazmış olduğu Yer ilegök münazarasında daha çok dinî-tasavvufî bir anlatım metodunu benimsemiştir. Baştan sona kadar yer ile gök, her ne kadar çekişme/mücadele hâlinde tasavvur ve tasvir edilmişse de mesnevilerin sonunda bir bütünün parçası olan iki varlık olarak zikredilmişlerdir.
Anahtar Kelimeler
Arz, semâ, münazara, klasik şiir, mesnevi.
Abstract
In the old dictionaries, the earth is explained as "the body corresponding to the sky" or "the place where people are located". Sema, on the other hand, is a noun meaning "height" and means "sky, cloud, everything high, the ceiling of the house, rain, the back of a horse". However, sema, which is mostly used as a part of the idea of being and the universe with the meaning of "sky", focuses on two meanings, one physical and the other metaphysical. In the debates, the poets sometimes tried to explain the earth and sky element in a didactic nature and tried to explain it with religious-moral teachings and mystical discourses, sometimes they tried to describe the miracle in creation with very artistic expressions and to emphasize the beauty of nature only by basing metaphorical expressions and literary arts. Whether it was written with didactic, religious-sufistic or literary concerns, there was a mystical conflict between the earth and the sky in the debates, and it was tried to be depicted that the earth and the sky were trying to make each other accept their superiority.
Keywords
Earth, sky, debate, classical poetry, masnavi.