Türk Edebiyatında Manzum Meşâyih Silsile-nâmeleri (Tasavvufî Silsile-nâmeler - Tarikat Silsile-nâmeleri)
(Verse Silsile-names of the Sheikhs in Turkish Literature (Sufi Silsile-names - Silsile-names of Cults)
)
|
Yazar
|
:
Mustafa ÖZKAT
|
|
|
Türü |
:
|
|
Baskı Yılı |
:
2022
|
|
Sayı |
:
28
|
|
Sayfa |
:
491-555
|
Özet
Dinî ilimlerden hüsn-i hatta, tarikat meşâyihinden
hanedanlara varıncaya kadar geniş bir sahada kullanım imkânı
bulmuş olan silsile-nâmeler, neslin veya nakledilen bilgilerin
kesintisiz ve bozulmadan devamını göstermesi bakımından
önemli birer belgedir. Hadis ilmindeki isnad/sened geleneğinden
etkilendiği tahmin edilen meşâyih (tarikat) silsile-nâmeleri de
bu çerçevede tarikatın kesintisiz bir şekilde Hz. Peygamber’e
bağlandığını gösteren birer belge niteliği göstermektedir.
Tasavvuf kültürü içerisinde manzum, mensur, manzummensur
olmak üzere üç şekilde kaleme alınmış meşâyih silsilenâmeleri
içerisinde manzum örnekler makalemize konu olarak
seçilmiştir. Bu doğrultuda tespit ettiğimiz Türk edebiyatındaki
51 farklı şaire ait 60’ı Türkçe, 3’ü Farsça manzum meşâyih
silsile-nâmesinin en eski iki örneğinin XV. yüzyılda Farsça
olarak kaleme alındığı; Türkçe manzumelerin XVII, XVIII ve
XIX. yüzyıllarda yoğunluk kazandığı görülmektedir. Manzum
meşâyih silsile-nâmelerinde kaside ve mesnevi nazım
şekillerinin daha çok tercih edildiği, bunlarda beyit sayılarının
7 ila 2871 arasında değiştiği; 33+1 silsile-nâmenin Halvetiyye,
12+1 silsile-nâmenin de Nakşibendiyye tarikatı ve şubeleriyle
ilgili olduğu anlaşılmıştır. Didaktik nitelikte olan silsilenâmeler
aracılığıyla aslında her şair, kendi tarikatının
övgüsünü ve propagandasını yapmaktadır. Bu nedenle tamamı
tarikat ehli olan bu şairler, manzumelerinde aruz ölçüsü
kullanmaya özen göstermişler, hezec ve remel bahirlerini daha
yoğun olarak kullanmışlardır. Bazı silsile-nâmelerde başka
türlere de örnek oluşturacak özellikler bulunduğu gözlenmiştir.
Çalışmamızda, manzum meşâyih silsile-nâmelerinin ortak özellikleri tespit edilmeye çalışılmış, her bir şairin meşâyih
silsile-nâmeleri hakkında kısa bilgiler verilmiş ve yazma
nüshalarının bulunduğu kütüphane kayıtları aktarılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Fihrist-i Şâhân, silsile-nâme, meşâyih silsilesi, tarikat, tasavvuf edebiyatı.
Abstract
Silsile-names, which have found the opportunity to be
used in a wide range of fields from religious sciences to
calligraphy, from cult sheikhs to dynasties, are important
documents in terms of showing the uninterrupted and
undistorted continuation of the generation or the
transmitted information. Silsile-names of the sheikhs
(cult), which are estimated to be influenced by the tradition
of isnad/sened in the science of hadith, also show the
quality of documents showing that the cult was
uninterruptedly connected to the Prophet. Silsile-names of
the sheikhs were written in three ways as verse, prose and
verse-prose within the Sufi culture. The verse examples of
these have been chosen as the subject of our article. It has
been identified that the two oldest examples of silsile-names
of the sheikhs, 60 of them in Turkish and 3 in Persian
belongs to 51 different poets in Turkish literature were
written in Persian in the 15th century and it has been
determined that Turkish poems gained popularity in the
17th, 18th and 19th centuries. It has been stated that ode and
masnavi verse forms are more preferred in verse silsilenames
of the sheikhs where the number of couplets varies
between 7 and 2871 as 33+1 silsile-names are related to
Halvetiyye and 12+1 silsile-names are related to
Naqshbandiyya cult and its branches. In fact, each poet
praises and propagates his own cult through silsile-names,
which are in didactic forms. For this reason, these poets, all
of whom were members of the cult, carefully used aruz
prosody in their poems, and used hezec and remel bahirs more intensely in their poems. It has been observed that
some silsile-names have features that will set an example
for other genres. In our study, the common features of verse
silsile-names of the sheikhs were tried to be determined,
brief information about each poet's silsile-names of the
sheikhs was given and information about the library
records with manuscript copies is given.
Keywords
Fihrist-i Şahan, silsile-name, silsile-names of the sheikhs, cult, sufi literature.