“Zanbak” ve Klasik Türk Şiirindeki İzleri
(“Lilium” and Its Traces in Classical Turkish Poetry
)
|
Yazar
|
:
Hiclal Demir
|
|
|
Türü |
:
|
|
Baskı Yılı |
:
2021
|
|
Sayı |
:
27
|
|
Sayfa |
:
127-157
|
Özet
Zanbak (lilium); kadim medeniyetlerde, mitolojide ve
dinî mitlerde simgesel anlamlar kazanmış, zarif ve güzel
kokulu bir çiçektir. Zaman içinde masumiyet, iffet ve
saflığın simgesi olmuş; Madonna zanbağı da denen ak
zanbak Hz. Meryem’le özdeşleştirilmiştir. Dinî resimlerde
ve tasvirlerde kullanılan zanbak Batı’da “hanedanların
çiçeği” olarak da anılır. Zanbak, uzun boyu ve bembeyaz
çiçekleri ile Türk bahçelerinde de özel bir yer edinmiştir.
Estetik görüntüsü, tabiatı en ince ayrıntısına kadar
gözlemleyen Klasik Türk edebiyatı şairlerine ilham kaynağı
olmuştur. Klasik Türk şiirinde zanbağın izinin sürüldüğü
bu çalışma için farklı yüzyıllarda eser vermiş pek çok şairin
Dîvân’ı taranmıştır. Tespit edilen beyitlerde zanbağın
sevgilinin burnuna ve parmaklarına teşbih edildiği
görülmüştür. Ancak burun ve parmaklar âşığı cezbeden
öncelikli uzuvlar olmadığından bu teşbih süreklilik arz
etmez. Estetik görünümüyle şairlere başka imge kapıları da
açan zanbak, uzun boyu ve ortasındaki sarı tohumlarıyla
çiçek bahçesinin serdarı olmuş; bâzûbend, mum, mecmua,
sütun vb. farklı nesnelere benzetilmiştir. Hz. Mûsâ’nın
“kef-i beyzâ” mucizesiyle de ilişkilendirilen zanbak, bu
anlam alanıyla özellikle 16. yüzyıl şairlerinin
Dîvân’larında yer bulmuştur. Gül, nergis, sünbül gibi
sevgilinin tesir edici güzellik unsurlarıyla özdeşleşememesi
ve lalenin 18. yüzyılda kazandığı popülarite, zanbağın
sonraki yüzyıllarda Dîvân’larda fazla yer bulamamasına
sebep olmuştur.
Anahtar Kelimeler
zanbak, lilium, hanedanların çiçeği, Klasik Türk edebiyatı.
Abstract
Lilium (zanbac) is an elegant flower with nice fragrance
that gained symbolic meanings in ancient civilizations,
mythology and religious myths. In time, it symbolized
innocence, chastity and purity. White lilium also known as
the Madonna lilium is identified with Virgin Marry, too.
In religious icon and paintings, lilium is mentioned as a
“dynasty flower” in the West countries. In the meantime,
lilium had a special place in Turkish gardens with its tall
stem and pure white flowers. Due to its aesthetic image, it
is a source of inspiration to the poets of the Classical
Turkish literature that observes nature down to its tiniest
details. As a corollary, this paper browses the Dîvân of
many poets who wrote poems in different centuries, so as
to track the use of lilium in Classical Turkish poetry. In the
couplets identified, it is seen that the lilium is compared to
the nose and fingers of the lover. But this depiction or
analogy is not persistently seen since a nose or fingers are
not attractive for a lover all the time. Lilium, opening up
other image doors to the poets with its aesthetic outlook, is
also the highlight in a Turkish flower garden, thanks to its
long stem and yellow seeds in the center. Analogies are
drawn between this flower and objects such as bâzûbend,
candle, mecmua, column etc. Lilium, associated with the
miracle of “kef-i beyzâ” by Prophet Moses is commonly
elaborated in the Dîvân of the poets of the 16th century, in
this regard. In a nutshell, since it was not identified with
strong attractive beauty features of a lover as much as a
rose, a narcissus or a hyacinth etc. and tulip gained
popularity in the 18th century, lilium could not gain a
place anymore in Dîvân, in the following centuries.
Keywords
zanbac, lilium, fleur de lis, Classical Turkish literature.