Aruz Vezninin Şiirde Tatbikine Bir Örnek: Cerrâh Ömer Lutfî Divanı’nda Ünsüzün Ünsüze Ulanması
(An Example of the Application of Aruz Prosody in Poetry: Consonant-to-Consonant Liaison at Cerrâh Ömer Lutfî’s Divan
)
|
Yazar
|
:
İbrahim Halil Cergibozan
|
|
|
Türü |
:
|
|
Baskı Yılı |
:
2021
|
|
Sayı |
:
27
|
|
Sayfa |
:
57-74
|
Özet
Mısradaki hecelerin açıklık/kapalılıklarını esas alan ve ilk
kullanım alanı olarak Arap edebiyatının gösterildiği aruz
vezni, sonraki devirlerde birtakım değişiklikler ile birlikte
Fars edebiyatında da kullanım alanı bulmuş; ardından Fars
edebiyatının da tesiriyle Türk edebiyatında asırlar boyu
kullanılan bir ölçü birimi olmuştur. İlk dönemlerde Türkçe
kelimelerin aruz vezniyle uyumsuzluğu; bilhassa da “â”,
“î” ve “û” uzun ünlülerinin Türkçede bulunmayışı, aruz
kusurları olarak değerlendirilen kimi yöntemlere sıklıkla
başvurulmasına sebep olmuştur. İlerleyen devirlerde
Arapça ve Farsça kelimelerin Türk dilinde yaygınlaşması ile
aruz kusurları git gide azalmış, nihayet aruz vezniyle de
âhenkli ve girift şiirlerin yazıldığı bir dönem yaşanır
olmuştur. Türk şairleri tarafından benimsenen aruz vezni,
milli ölçümüz olan hece ölçüsü ile de birlikte kullanım alanı
bulmuştur. Klasik Türk şiirimizin temel ölçü birimi olmakla
kalmamış bazı halk edebiyatı sanatçılarının da zaman
zaman kullandığı bir ölçü birimi olmuştur. Hatta klasik
Türk şiiri, ömrünü tamamladıktan sonra bile aruz vezni bir
müddet daha kullanılmaya devam edilmiş; eski şiiri ve onun
ölçü birimini tenkit eden şairler bile aruz vezniyle eserler
vermişlerdir. Aruz veznini şiirlerinde kullanan şairlerin
tasarrufları doğrultusunda aruz vezni, bazı dönemlerde
bazı ilginç ve birtakım farklı kullanımlar da kazanmıştır. Bu çalışmamızda 19. yüzyılın ikinci yarısı ile 20. yüzyılın ilk
çeyreğinde yaşayan Cerrâh Ömer Lutfî’nin “aruz vezni”ni
şiirlerinde uygulayış biçimi ele alınmaktadır.
Anahtar Kelimeler
Aruz, Vezin tasarrufu, Cerrâh Ömer Lutfî.
Abstract
Aruz prosody, which is based on open/closed syllables
in a verse and was first used in Arabic literature, has also
been used in Persian literature with certain changes in
later periods, and it has been used in Turkish literature for
centuries as an influence of Persian literature. In early
periods, the incompatibility of Turkish words with the aruz
prosody, especially the lack of long vowels “â”, “î” and “û”
in Turkish, led to the use of methods that were considered
flaws in aruz. In the following periods, flaws in aruz
gradually decreased with the spread of Arabic and Persian
words in the Turkish language, and eventually, there was
a period in which harmonious and intricate poems were
written with aruz prosody as well. Adopted by Turkish
poets, aruz prosody was also used with the syllabic verse,
which is our national poetic form. Aruz prosody has not
only become the poetic meter in our classical Turkish
poetry; it was also a poetic meter occasionally used by some
folk literature artists. Even after classical Turkish poetry
had become a thing of the past, aruz prosody continued
being used for a while more, and the poets who criticized
the old poetry and its poetic meter also produced works
with aruz prosody. Aruz prosody was used in some periods
in interesting and different ways in line with the creativity
of the poets who used the aruz prosody in their poems. This study discusses the way aruz prosody was used in the
poems of Cerrâh Ömer Lutfî, who lived in the second half
of the 19th century and the first quarter of the 20th
century.
Keywords
Aruz, Aruz prosody application, Cerrâh Ömer Lutfî.