Summary
Söze Vurulan Mühür: Bâkî’nin Hâtem Kasidesi’nde Anlam Boyutları
Aynı malzemeyle üreten iki sanatçının birbirine olan üstünlükleri
malzemeyi kullanma şeklinden kaynaklanır. Sanatçının
ustalığı sanat eserinin değerini belirlemede başat rol oynarken
sanat eserinin başarısını da ortaya koyar. Plastik sanatlarda
görsel malzemenin estetik biçimde kullanımı biçim ile ilgili olmasına
rağmen, yazılı eserlerde işitme duyusu sanat eserini
değerlendirmek için kullanılır. İster plastik sanatlarda isterse
yazılı sanatlarda olsun eserin başarısı, anlatımındaki ustalığa
bağlıdır. Yazılı eserlerde bu ustalık kelime ve kelimelerin kullanılma
biçimlerinde ortaya çıkar. Üzerinde araştırma yapılacak
sanat eseri şiirse ve oluşturulduğu dönemin sosyal, ekonomik,
psikolojik ve kültürel bağlamından kopmuş ve uzaklaşmış bir
sanat eserinden söz ediliyorsa, sanatçının üslubunu belirlemek
bir kat daha zor hâle gelecektir.
Bâkî’nin Semiz Ali Paşa’ya sunduğu Hâtem Kasidesi, anlam
ve anlatım olanakları bakımından son derece dikkati çeken bir
yapıya sahiptir. 57 beyitlik kasideyi bir sadrazama sunulmuş,
sanatlı süslü söyleyişleri olan bir şiir olarak okumak mümkün;
fakat şairin üslubu ve kelimeler arasındaki ilişkiler çözüldüğünde
şiirin sadece caize almak için sunulan veya şairin sanat
gücünü göstermek için yazılan satırlardan ibaret olmadığı anlaşılmaktadır.
Bâkî’nin kasidesi iç içe geçmiş çeşitli anlam katmanlarından
oluşmuştur. Bunlar sayesinde anlam yelpazesi genişletilmiş şiirde
adeta anlam yumağı oluşturulmuştur. Beytin ilk okunduğundaki
anlamı, kelimeler arasındaki anlam ilişkileri değerlendirildiğinde
daha sonra farklılaşmaktadır. Şairin dili ustaca
kullanması sayesinde ortaya çıkan bu durum sonucunda şiir
değişik anlamlara gelecek şekilde okunabilmektedir. Kasidede biçimin getirdiği kompozisyonun dışında Bâkî tarafından
oluşturulan kompozisyon özelliği sayesinde, anlatımın
sürekliliği ve anlatımdaki değişiklikler gözlemlenebilmektedir.
Hâtem Kasidesi’nin bir özelliği de beyitler arasında izlenebilir
bütünlerin olmasıdır.
Keywords
Bâkî, kaside, mühür, üslup, anlam katmanları.